Prawo spadkowe prostym językiem
Jak przyjąć spadek aby nie był obciążeniem? Ile mamy na to czasu? I gdzie załatwić formalności? O dziedziczeniu, etapach nabycia spadku i dobrodziejstwie inwentarza mówi Patrycja Dados – radca prawny w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych sp.k.
Czym jest spadek, co wchodzi w jego skład, jak to sprecyzować?
Część osób może myśleć, że spadek to są tylko aktywa, że spadek to tylko samochody, nieruchomości i oszczędności, no niestety nie. Spadek to jest ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy, czyli prościej mówiąc to nie tylko majątek, to nie tylko aktywa, ale także pasywa niestety, czyli na przykład długi. Załóżmy, że spadkodawca zawarł umowę kredytu, no i niestety co do zasady, bo to też może być trochę inaczej uregulowane w umowie kredytu w różnych bankach, ale co do zasady ogół praw i obowiązków z tej umowy kredytu przechodzi na spadkobierców, w związku z tym zobowiązanie do spłaty tego kredytu także. Także zanim podejmiemy jakiekolwiek czynności dalsze związane z tym spadkiem powinniśmy w miarę oczywiście możliwości zrobić rozpoznanie, czyli po prostu sprawdzić jaki jest skład tego spadku, nie wiem może przejrzeć jakąś dokumentację, która znajdowała się w domu, korespondencję, bądź po prostu porozmawiać z rodziną i wtedy dopiero będziemy w stanie podjąć decyzję co do tego czy ten spadek przyjmujemy, czy nie.
Kto może dziedziczyć, kto może być powołany do spadku?
Powołani do spadku możemy być z ustawy albo z testamentu. Z ustawy to zależy od konkretnego stanu faktycznego, czyli od tego jakich kto ma krewnych. Natomiast chciałabym tutaj powiedzieć o takich, o osobach, które dziedziczą w pierwszej kolejności, czyli na przykład jeżeli spadkodawca, który zmarł, posiadał dzieci i małżonkę to wtedy dziedziczą właśnie dzieci małżonka w częściach równych, natomiast ten udział który przypada małżonce nie może być mniejszy niż ¼, wiec może wyjaśnię na przykładzie, żeby to było jasne. Jeżeli spadkodawca miał dwójkę dzieci i żonę, powiedzmy spadkodawca był mężczyzną, to wtedy dziedziczą oni w częściach równych, czyli każdy z nich dziedziczy po 1/3 tego spadku, natomiast jeżeli na przykład była czwórka dzieci, no to wtedy w przypadku gdyby dziedziczyli oni w częściach równych, no to żona dostałaby tylko 1/5, ale takiej sytuacji być nie może, dlatego ze ustawowo ma zagwarantowane, że jej udział w spadku nie może być mniejszy niż ¼. I w takiej sytuacji żona dziedziczy 1/4 , natomiast pozostała część spadku, te ¾ dzielone jest pomiędzy dzieci w częściach równych. Jeżeli natomiast spadkodawca nie miał dzieci, to dziedziczy żona wraz z rodzicami, jeżeli nie miał żony to dziedziczą rodzice, jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku dziedziczy rodzeństwo, i tak dalej. Można by było wymienić, tworzyć kolejne zależności, natomiast chciałabym jeszcze tylko opowiedzieć o sytuacji końcowej, czyli w sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał żadnych krewnych to wtedy spadkobiercą ustawowym jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania tego zmarłego. Jeżeli tego ostatniego miejsca zamieszkania nie da się ustalić, albo było ono za granicą to wtedy skarb państwa. I w takiej sytuacji zarówno gmina jak i skarb państwa odgórnie przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Ile czasu jest na przyjęcie spadku?
Sześć miesięcy od momentu, kiedy dowiedzieliśmy się o naszym tytule powołania. Żeby wyjaśnić co to znaczy – to wszystko zależy od konkretnego stanu faktycznego, bo jeżeli jesteśmy na przykład spadkobiercami w pierwszej kolejności, czyli tak jak powiedziałam wcześniej żoną czy dziećmi, no to o tytule naszego powołania dowiadujemy się w chwili śmierci spadkodawcy. Natomiast jeżeli jesteśmy tymi spadkobiercami w dalszej kolejności, no to my o naszym tytule powołania dowiemy się dopiero wtedy, kiedy ci którzy byli przed nami, którzy dziedziczyli w pierwszej kolejności, ten spadek odrzucili. Jeżeli zostawiony był testament no to z chwilą ujawnienia tego testamentu. Zapytała pani ile jest czasu na przyjęcie spadku, i trzeba sobie właśnie tutaj powiedzieć, że są tak naprawdę trzy drogi, dlatego że można spadek przyjąć wprost i wtedy odpowiadamy za długi bez ograniczenia odpowiedzialności, czyli całym naszym majątkiem, natomiast można również spadek odrzucić, tylko wtedy trzeba pamiętać o tym, że jak my spadek odrzucamy to spadek przejmą spadkobiercy w dalszej kolejności, czyli na przykład nasze dzieci. Więc wtedy trzeba się zastanowić czy przypadkiem nie trzeba też odrzucić tego spadku w ich imieniu, jeżeli są małoletni. No i trzecia droga to jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza i tutaj trzeba sobie jeszcze powiedzieć, że jeżeli nie zrobimy nic w tym terminie sześciu miesięcy to na szczęście od 2015 roku jest tak, że przyjmujemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Co oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?
Oznacza, że odpowiadamy za długi spadkodawcy do wysokości aktywów spadkowych. Myślę, że najłatwiej będzie to znowu wyjaśnić na przykładzie. W sytuacji gdybyśmy przyjęli spadek wprost, czyli bez ograniczenia tej odpowiedzialności i odziedziczylibyśmy dług o wartości 3 000 złotych, natomiast aktywa o wartości 2 000 złotych to odpowiadalibyśmy za ten dług w pełnej wysokości, czyli w wysokości 3 000 złotych. Natomiast jeśli przyjmiemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza to będziemy odpowiadać za ten dług o wartości 3 000 złotych tylko do wartości aktywów, które znajdowały się w spadku, czyli do wartości 2 000 złotych, więc nasza odpowiedzialności jest ograniczona tylko do wartości aktywów spadkowych.
Jakie są dalsze etapy nabycia spadku?
Mamy już otwarcie spadku, które nastąpiło z chwilą śmierci spadkodawcy, następnie przyjęliśmy spadek, bądź nie zrobiliśmy nic, czyli przejęliśmy spadek z dobrodziejstwem inwentarza i teraz trzeba przeprowadzić postępowanie spadkowe. I tutaj znowu są dwie drogi. Można albo złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku przez konkretnego spadkobiercę przed sądem, albo można udać się do notariusza i wtedy taki notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, który jest poprzedzony jeszcze protokołem dziedziczenia. Wiec jakbyśmy mieli mówić tutaj o różnicach jakie są pomiędzy tymi sposobami, no to na pewno trzeba założyć, że postępowanie przed sądem będzie trwało dłużej, przed notariuszem nie, tylko ze notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia tylko w sytuacji, kiedy zjawią się u niego wszyscy spadkobiercy potencjalni i będą oni zgodni co do tego kto dziedziczy i w jakim udziale. Jeżeli jest jakikolwiek konflikt to notariusz aktu poświadczenia dziedziczenia nie sporządzi, no i wtedy jedyną drogą jaka nam zostaje to jest złożenie wniosku do sądu, jeżeli chodzi o koszty no to złożenie wniosku do sądu to jest 100 zł, natomiast akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza, który jest poprzedzony tym protokołem to jest 150 zł netto, czyli trzeba doliczyć jeszcze VAT i oczywiście koszty ewentualnie wypisów aktów notarialnych.
Czy należy przeprowadzić podział spadku?
Nie jest to obligatoryjne, aczkolwiek myślę, że potrzebne. Mianowicie, w przypadku, kiedy mamy dziedziczenie ustawowe, to z chwilą, kiedy spadkobiercy nabywają spadek, tworzy się tak zwana wspólność majątku spadkowego, która polega na tym, że każdy z nich nabywa udział w konkretnym składniku majątkowym, w każdym właściwie składniku majątkowym. Powiem to na przykładach, żeby to było bardziej jasne. To nie jest tak, że jeden spadkobierca nabywa nieruchomość, która była w spadku, drugi samochód, a trzeci oszczędności. Każdy z tych spadkobierców staje się współwłaścicielem każdego składnika, nabywa udział, więc nie może rozporządzać tym składnikiem bez uzgodnienia tego z pozostałymi. Dlatego przeprowadzenie działu spadku jest korzystne z uwagi na to, że w ramach takiego postępowania ustalamy kto staje się właścicielem jakiego składnika majątkowego. Są dwie drogi, to znaczy można przeprowadzić postępowanie o dział spadku w sądzie, ale można również zawrzeć umowę o dział spadku, oczywiście w takiej sytuacji, kiedy jest zgoda pomiędzy spadkobiercami. Ta umowa nie musi mieć żadnej konkretnej formy, oczywiście jeżeli na przykład w spadku byłaby nieruchomość to wtedy tak, wtedy musi być ta forma aktu notarialnego, albo gdyby było na przykład przedsiębiorstwo, no to wtedy jest to forma z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeszcze myślę, że jedną rzecz warto sobie powiedzieć, a propos działu spadku, że dział spadku dotyczy tylko aktywów, czyli znowu jeżeli mamy te zobowiązania to jeżeli nie przeprowadzimy działu spadku to sytuacja wygląda w ten sposób, że pomimo tego, że my na przykład odziedziczyliśmy zobowiązanie do ¼, czy jakby nasz udział spadkowy wynosi ¼, to nie jest tak, że my dziedziczymy te zobowiązanie tylko do wysokości tej 1/4 i musimy, jesteśmy zobowiązani do spłaty tego zobowiązania tylko do ¼, do chwili działu spadku nasza odpowiedzialność wraz z innymi spadkobiercami jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel który będzie domagał się zaspokojenia i spłaty tego zobowiązania może od każdego z tych spadkobierców domagać się spłaty całego zobowiązania, potem oczywiście można się rozliczyć z pozostałymi spadkobiercami, natomiast wierzyciela to nie interesuje. On może domagać się od każdego, od części, bądź od wszystkich. Natomiast jak przeprowadzimy dział spadku to wtedy każdy z tych spadkobierców będzie odpowiadał do tego właśnie swojego udziału spadkowego za dane zobowiązanie.
