Jakie ograniczenia wynikają z umowy spółki?
Ograniczenia wynikające z umowy spółki powodują konieczność jej analizy przed podpisaniem umowy zbycia.
Umowa spółki nie może całkowicie wyłączać prawa zbycia udziałów. Za sprzeczne z ustawą uznaje się nie tylko zapisy umowy spółki wyłączające zbywalność udziałów bezpośrednio, ale i pośrednio, tj. np. poprzez wprowadzenie zapisów przyznających spółce zbyt długi termin na wyrażenie zgody na zbycie udziałów.
Umowa spółki może zaś uzależnić zbycie udziałów od zgody spółki albo w inny sposób je ograniczyć. Zawsze jednak te ograniczenia w zbywalności udziałów muszą wynikać z umowy spółki.
Jeśli umowa spółki uzależnia zbycie udziałów od zgody spółki, co do zasady, zgody tej udziela zarząd w formie pisemnej, chyba, że umowa spółki stanowi inaczej. I tak przykładowo, umowa spółki może stanowić, iż zgody tej udziela Zgromadzenie Wspólników albo Rada Nadzorcza albo nawet oba te organy spółki. W takim przypadku należy dokładnie sprawdzić warunki, sposób i termin udzielenia tej zgody.
Umowa spółki może dopuszczać wstąpienie do spółki tylko osób, podmiotów spełniających określone wymogi, np. określone w umowie spółki kwalifikacje albo np. uzależnić zbycie udziałów od określonych innych warunków.
Jakie jeszcze inne ograniczenia mogą wynikać z umowy spółki?
Ograniczeniem w zbyciu udziałów wynikającym z umowy spółki jest prawo pierwszeństwa lub prawo pierwokupu.
Jak pokazuje praktyka obrotu gospodarczego, niejednokrotnie właśnie w związku z zapisami umowy spółki w tym zakresie powstaje szereg wątpliwości, wynikających częstokroć z nieprecyzyjnych zapisów umowy spółki. Wskazać należy, iż prawo pierwszeństwa i prawo pierwokupu to dwa różne prawa i nie należy ich ze sobą utożsamiać. Nie sposób opisać w niniejszym artykule szczegółowych cech, różnic w realizacji, zapisach i wykonaniu tych praw, gdyż jest to zagadnienie obszerne i wymaga dokładnej analizy jako odrębny temat ograniczenia zbycia udziałów umową spółki. Mając więc na uwadze złożoność tego zagadnienia i wątpliwości jakie mogą się zrodzić przy interpretacji zapisów umowy spółki, przed przystąpieniem do umowy zbycia udziałów, każdorazowo należy dokładnie przeanalizować zapisy umowy spółki w tym zakresie, mając na względzie konsekwencje prawne ich właściwego zastosowania. Co warte zasygnalizowania, prawo pierwszeństwa jest pojęciem szerszym od prawa pierwokupu, ponieważ prawo pierwokupu może być realizowane tylko w przypadku umowy sprzedaży udziałów, natomiast prawo pierwszeństwa, jeśli umowa spółki nie stanowi w tym zakresie inaczej, dotyczy umowy sprzedaży udziałów, a także każdej innej formy zbycia udziałów, tj. np. darowizny, zamiany.
Ograniczenia w zbywalności udziałów wynikające z umowy spółki mogą dotyczyć wszystkich udziałów w spółce, niektórych udziałów, udziałów niektórych wspólników.
Udziały zwykłe czy uprzywilejowane?
Uprzywilejowanie udziałów co do głosu co do zasady wzmacnia pozycję wspólnika w spółce. Z drugiej zaś strony może okazać się odwrotnie, że nabędziemy udziały nieuprzywilejowane, a ktoś inny posiada w spółce udziały uprzywilejowane np. co do głosu, dające mu przewagę w podejmowaniu istotnych decyzji w spółce bądź posiada udziały uprzywilejowane np. co do dywidendy.
Z udziałami związane są nie tylko prawa, ale mogą być także obowiązki, inne niż tylko wniesienie wkładu do spółki
Wśród takich obowiązków należy wymienić chociażby obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych bądź dopłaty. Zarówno jedne jak i drugie muszą wynikać z umowy spółki. W przypadku gdy wspólnik jest zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, zbycie udziałów przez takiego wspólnika wymaga zgody spółki, chyba, że umowa spółki stanowi inaczej.
Istotne z punktu widzenia nabywcy mogą nadto okazać się przykładowo zapisy umowy spółki, które wprawdzie nie dotyczą wprost ograniczenia w zbywaniu udziałów, ale mogą mieć istotne znaczenia dla danego nabywcy, a dotyczyć mogą np. większości wymaganej do podejmowania uchwał w spółce, określonego kworum do ich podjęcia, wypłaty dywidendy, zaliczek na jej poczet, ewentualnych ograniczeń, wyłączeń w zakresie wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika, itd.
Ograniczenia w zbywaniu udziałów mogą również wynikać z przepisów szczególnych
Wśród najczęściej występujących należy wymienić przepisy ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego, gdzie nazwa ustawy na pierwszy rzut oka może wydawać się nie mająca zastosowania w danej sytuacji, a po analizie stanu prawnego spółki może okazać się, że ustawa i wynikające z niej ograniczenia będą mieć zastosowanie do zbycia w tej spółce udziałów. Zgodnie z art. 3a tej ustawy Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa działającemu na rzecz Skarbu Państwa przysługuje, za wyjątkami wskazanymi w ustawie, prawo pierwokupu udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha.
W przypadku zbywania udziałów w spółce w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha, w drodze innej czynności prawnej niż sprzedaż, Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa działającemu na rzecz Skarbu Państwa, stosownie do art. 4 ust. 6 tej ustawy, za wyjątkami wskazanymi wprost w ustawie, przysługuje prawo nabycia.
Inną ustawą wprowadzającą ograniczenia w zbywalności udziałów jest ustawa z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, która również swym zakresem dotyczy nabywania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez cudzoziemców. Również pewne ograniczenia ustawowe w zbywaniu udziałów wynikają z ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów.
